Din tarihine farklı bakış Friedman'ın'Kitabı Mukaddes'i Kim Yazdı?' adlı eseri, dinler tarihi ile ilgiliciddi bir çalışma okumak isteyen herkese hitap ediyor
Bilindiğigibi Kitabı Mukaddes Eski Ahit ve Yeni Ahit başlıkları altında toplananiki bölümden oluşuyor. Eski Ahit'in ilk beş kitabı Tekvin, Çıkış,Levililer, Sayılar ve Tesniye'dir. Söz konusu beş kitaba Pentakökdeniyor. 'Beşlinin derlenmesi' anlamındadır. Yunanca pentateuchoskelimesinden geliyor. Eski ve Yeni Ahit bu beş kitabın Musa peygambertarafından yazıldığı konusunda hemfikirdir.
Richard Elliot Friedman, Kitabı Mukaddes'i Kim Yazdı? kitabındaPentakök'ün ne zaman ve kimler tarafından yazıldığı sorusuna farklı biryanıt veriyor. İlgilendiği alanda ciddi bir bilimsel kariyeri olanFriedman, Pentakök'ün birbirinden farklı dört ayrı metnin düzenlenerekbir araya getirilmesiyle oluştuğunu ileri sürüyor. Friedman'ın iddiası,Kitabı Mukaddes hakkındaki yerleşik yargıları sarsacak niteliktedir.
Friedman'ın da kitabında belirttiği gibi Pentakök'ün kimtarafından ve ne zaman yazıldığı soruları yüzyıllardır soruluyor. Beşkitap içerisinde birbiriyle çelişen tekrarların olması, kitaplarınçeşitli yerlerinde eserlerin yazarı olduğu ileri sürülen Musapeygamberin hiç gitmediği yerlerden bahsedilmesi, onun zamanındabilinmeyen bilgilerin verilmesi, yine Tesniye'de Musa peygamberinölümünün anlatılması gibi noktalar söz konusu soruları tahrik edenunsurlardır. Konuyu ilk gündeme getiren İspanya'daki bir hükümdarınhekimi olan Yahudi İshak ibn Yaşuş'tu. Bu çıkışından dolayı 'Çamdeviren İshak' olarak ünlenmesine rağmen Yaşuş'un sorduğu soruya tarihboyunca aralarında Thomas Hobbes ve Spinoza'nın da bulunduğu birçokkişi yanıt aradı.
On dokuzuncu yüzyılda Pentakök hakkındaki tartışmalar JuliusWellhausen'ın katkıları sayesinde yepyeni bir boyut kazandı. JEDPTeorisi de denilen Metin Hipotezi'ne göre Musa'nın beş kitabı dörtfarklı kaynağın bir araya getirilmesiyle oluşturulmuştu. Tanrının adıolarak Yahve/Yehova'yı kullanan ve Yahuda Krallığı'nda yazıldığı kabuledilen birinci metne J dendi. Tanrıdan Elohim diye bahseden ve İsrailKrallığı'nda kaleme alındığına inanılan metin ise E olarakisimlendirildi. Hukukla ve kâhinlerin işleriyle ilgili bir diğer metneise İngilizce priest sözcüğünden hareketle P dendi. İncelemelersonucunda Tesniye kitabının ve izleyen bazı bölümlerin de farklı birmetin olduğu kanısına varılmıştı. Bu metin de Tesniye'nin İbranice adıolan Devarim ya da İngilizce adı olan Deuteronomy'den hareketle D diyeanıldı. Dört farklı dönemde dört farklı kişi ya da kişilerce kalemealınmış olan metinlerin birbirleriyle uyumlu bir biçimde düzeltilmesiise daha sonra gerçekleşecekti.
Metin Hipotezi günümüzde Kitabı Mukaddes incelemelerinde sıkçabaşvurulan bir yöntem. Wellhausen'dan sonra yöntem daha daçetrefilleşti. Beş kitap içerisinde L Metni gibi farklı metinlerin debulunduğu ya da J metninin aslında J1 ve J2 gibi iki ayrı metindenoluştuğu ileri sürüldü. Friedman da D Metni'ni D1 ve D2 diye iki ayrımetinden oluşmuş kabul ediyor. Ne kadar karışık görünürse görünsün sözkonusu hipotez ile varılan sonuçlar Kitabı Mukaddes'in ve bu eserinmeydana geldiği dünyanın daha iyi anlaşılmasını sağlıyor.
Friedman kitabında Metin Hipotezi'ni Pentakök'e son derece ustabir biçimde uyguluyor. Yazarın metinlerin yazıldığı dönemler hakkındakibilgisi dikkat çekicidir. Söz konusu dönemlerin bütün özelliklerine,saflaşmalarına ve kuvvet dengelerine hâkim olan Friedman bu son derecekarışık meseleyi konu hakkında bilgisi olmayan okuyucuların bilerahatlıkla kavrayabileceği şekilde anlatıyor. Böylelikle okuyucu KitabıMukaddes'te neden birbirinden farklı iki tane Tufan hikâyesi olduğunu,farklı tanrı tasvirlerini yaratan koşulları ya da farklı rahipgruplarının çekişmelerinin sonuçlarını öğrenebiliyor.
Richard Elliot Friedman bu dört farklı kaynağı incelerken Pmetninin genel kanının aksine en son değil J ve E metinlerininbirleştirilmesinden sonra yazıldığını söyleyerek meseleye farklı birbakış açısı getiriyor. Friedman'a göre P Metni Kral Hizkiya zamanındaHarun neslinden gelen Kudüslü kâhinler tarafından JE metnine karşıyazılmıştır. Kral Yoşiya ile birlikte güç kazanan Şilolu rahipler isebu duruma D Metni ile karşılık veriyorlar. Pentakök'ün redaksiyonunuEzra'nın yaptığını ileri süren Friedman ayrıca J Metni'nin bir kadıntarafından yazılmış olabileceği ihtimali üzerinde de duruyor.
Metin Hipotezi yöntemine hem Yahudi hem de Hıristiyanköktendinciler karşı çıkıyorlar. Bunun iki nedeni vardır. Birincisiyöntem her iki dinin de kutsal kabul ettiği kitapların ait olduklarıdönemlerdeki siyasi kapışmaların ve toplumsal koşulların ürünü olduğunukabul ediyor. İkincisi her iki dine göre de Tekvin, Çıkış, Levililer,Sayılar ve Tesniye Musa peygamber tarafından yazılmıştır. Bunun aksininkanıtlanması her iki din açısından da büyük bir sorun teşkil ediyor.
Friedmann ise eserinde bir orta yol bulma telaşındadır. KitabıMukaddes'in kutsallığının bu yöntem sonucunda zarar görmemesigerektiğini söyleyen Friedman bütün bu çalışmaların okuyucuda takdiruyandırması gerektiğini ileri sürüyor. Ama her ne kadar kendisi bunuistemese de Friedman'ın yazdıklarını okuduktan sonra okuyucunun KitabıMukaddes'i doğaüstü bir gücün ürünü olarak görmesi mümkün değildir.Kitabı Mukaddes'i Kim Yazdı? hem metin hipotezi yöntemi hakkında bilgiedinmek hem de dinler tarihi ile ilgili ciddi bir çalışma okumakisteyen herkese hitap ediyor.
Bilindiğigibi Kitabı Mukaddes Eski Ahit ve Yeni Ahit başlıkları altında toplananiki bölümden oluşuyor. Eski Ahit'in ilk beş kitabı Tekvin, Çıkış,Levililer, Sayılar ve Tesniye'dir. Söz konusu beş kitaba Pentakökdeniyor. 'Beşlinin derlenmesi' anlamındadır. Yunanca pentateuchoskelimesinden geliyor. Eski ve Yeni Ahit bu beş kitabın Musa peygambertarafından yazıldığı konusunda hemfikirdir.
Richard Elliot Friedman, Kitabı Mukaddes'i Kim Yazdı? kitabındaPentakök'ün ne zaman ve kimler tarafından yazıldığı sorusuna farklı biryanıt veriyor. İlgilendiği alanda ciddi bir bilimsel kariyeri olanFriedman, Pentakök'ün birbirinden farklı dört ayrı metnin düzenlenerekbir araya getirilmesiyle oluştuğunu ileri sürüyor. Friedman'ın iddiası,Kitabı Mukaddes hakkındaki yerleşik yargıları sarsacak niteliktedir.
Friedman'ın da kitabında belirttiği gibi Pentakök'ün kimtarafından ve ne zaman yazıldığı soruları yüzyıllardır soruluyor. Beşkitap içerisinde birbiriyle çelişen tekrarların olması, kitaplarınçeşitli yerlerinde eserlerin yazarı olduğu ileri sürülen Musapeygamberin hiç gitmediği yerlerden bahsedilmesi, onun zamanındabilinmeyen bilgilerin verilmesi, yine Tesniye'de Musa peygamberinölümünün anlatılması gibi noktalar söz konusu soruları tahrik edenunsurlardır. Konuyu ilk gündeme getiren İspanya'daki bir hükümdarınhekimi olan Yahudi İshak ibn Yaşuş'tu. Bu çıkışından dolayı 'Çamdeviren İshak' olarak ünlenmesine rağmen Yaşuş'un sorduğu soruya tarihboyunca aralarında Thomas Hobbes ve Spinoza'nın da bulunduğu birçokkişi yanıt aradı.
On dokuzuncu yüzyılda Pentakök hakkındaki tartışmalar JuliusWellhausen'ın katkıları sayesinde yepyeni bir boyut kazandı. JEDPTeorisi de denilen Metin Hipotezi'ne göre Musa'nın beş kitabı dörtfarklı kaynağın bir araya getirilmesiyle oluşturulmuştu. Tanrının adıolarak Yahve/Yehova'yı kullanan ve Yahuda Krallığı'nda yazıldığı kabuledilen birinci metne J dendi. Tanrıdan Elohim diye bahseden ve İsrailKrallığı'nda kaleme alındığına inanılan metin ise E olarakisimlendirildi. Hukukla ve kâhinlerin işleriyle ilgili bir diğer metneise İngilizce priest sözcüğünden hareketle P dendi. İncelemelersonucunda Tesniye kitabının ve izleyen bazı bölümlerin de farklı birmetin olduğu kanısına varılmıştı. Bu metin de Tesniye'nin İbranice adıolan Devarim ya da İngilizce adı olan Deuteronomy'den hareketle D diyeanıldı. Dört farklı dönemde dört farklı kişi ya da kişilerce kalemealınmış olan metinlerin birbirleriyle uyumlu bir biçimde düzeltilmesiise daha sonra gerçekleşecekti.
Metin Hipotezi günümüzde Kitabı Mukaddes incelemelerinde sıkçabaşvurulan bir yöntem. Wellhausen'dan sonra yöntem daha daçetrefilleşti. Beş kitap içerisinde L Metni gibi farklı metinlerin debulunduğu ya da J metninin aslında J1 ve J2 gibi iki ayrı metindenoluştuğu ileri sürüldü. Friedman da D Metni'ni D1 ve D2 diye iki ayrımetinden oluşmuş kabul ediyor. Ne kadar karışık görünürse görünsün sözkonusu hipotez ile varılan sonuçlar Kitabı Mukaddes'in ve bu eserinmeydana geldiği dünyanın daha iyi anlaşılmasını sağlıyor.
Friedman kitabında Metin Hipotezi'ni Pentakök'e son derece ustabir biçimde uyguluyor. Yazarın metinlerin yazıldığı dönemler hakkındakibilgisi dikkat çekicidir. Söz konusu dönemlerin bütün özelliklerine,saflaşmalarına ve kuvvet dengelerine hâkim olan Friedman bu son derecekarışık meseleyi konu hakkında bilgisi olmayan okuyucuların bilerahatlıkla kavrayabileceği şekilde anlatıyor. Böylelikle okuyucu KitabıMukaddes'te neden birbirinden farklı iki tane Tufan hikâyesi olduğunu,farklı tanrı tasvirlerini yaratan koşulları ya da farklı rahipgruplarının çekişmelerinin sonuçlarını öğrenebiliyor.
Richard Elliot Friedman bu dört farklı kaynağı incelerken Pmetninin genel kanının aksine en son değil J ve E metinlerininbirleştirilmesinden sonra yazıldığını söyleyerek meseleye farklı birbakış açısı getiriyor. Friedman'a göre P Metni Kral Hizkiya zamanındaHarun neslinden gelen Kudüslü kâhinler tarafından JE metnine karşıyazılmıştır. Kral Yoşiya ile birlikte güç kazanan Şilolu rahipler isebu duruma D Metni ile karşılık veriyorlar. Pentakök'ün redaksiyonunuEzra'nın yaptığını ileri süren Friedman ayrıca J Metni'nin bir kadıntarafından yazılmış olabileceği ihtimali üzerinde de duruyor.
Metin Hipotezi yöntemine hem Yahudi hem de Hıristiyanköktendinciler karşı çıkıyorlar. Bunun iki nedeni vardır. Birincisiyöntem her iki dinin de kutsal kabul ettiği kitapların ait olduklarıdönemlerdeki siyasi kapışmaların ve toplumsal koşulların ürünü olduğunukabul ediyor. İkincisi her iki dine göre de Tekvin, Çıkış, Levililer,Sayılar ve Tesniye Musa peygamber tarafından yazılmıştır. Bunun aksininkanıtlanması her iki din açısından da büyük bir sorun teşkil ediyor.
Friedmann ise eserinde bir orta yol bulma telaşındadır. KitabıMukaddes'in kutsallığının bu yöntem sonucunda zarar görmemesigerektiğini söyleyen Friedman bütün bu çalışmaların okuyucuda takdiruyandırması gerektiğini ileri sürüyor. Ama her ne kadar kendisi bunuistemese de Friedman'ın yazdıklarını okuduktan sonra okuyucunun KitabıMukaddes'i doğaüstü bir gücün ürünü olarak görmesi mümkün değildir.Kitabı Mukaddes'i Kim Yazdı? hem metin hipotezi yöntemi hakkında bilgiedinmek hem de dinler tarihi ile ilgili ciddi bir çalışma okumakisteyen herkese hitap ediyor.
HALUK HEPKON
